Cỗ lá - nét tinh túy trong ẩm thực xứ Mường

Cỗ lá tồn tại trong các bản làng của người Mường từ rất lâu đời. Người Mường ở Hòa Bình thường chuẩn bị, bày biện cỗ lá vào những dịp đặc biệt như lễ tết, cưới hỏi, ma chay.
 

Sở dĩ cỗ lá có cái tên đặc biệt như vậy là bởi vì đây là món ẩm thực thức ăn được bày biện đẹp mắt như một mâm cỗ trên mặt lá chuối. Thức ăn để bày biện có thể là thịt lợn, thịt bò, thịt trâu, thịt gà tùy theo điều kiện của chủ nhà. Tuy nhiên, có một điểm đặc biệt, bất di bất dịch đó là mâm cỗ lá dù là thịt gì thì cũng chỉ có một loại và được chế biến một cách duy nhất đó là luộc. 
 

Bởi vì theo cách suy nghĩ của người dân nơi đây, chỉ có luộc thức ăn mới sạch sẽ, tươi ngon nhất, không dính dầu mỡ chiên xào, không lấm bụi than như nướng. Và cái hương vị thanh sạch ấy, ngon nhất không được đặt trên mâm kim loại mà phải bày trên lá chuối rừng mới cắt còn đọng sương đêm.
 

Mâm cỗ lá của người Mường được chuẩn bị khá công phu theo các bước lần lượt. Để chuẩn bị mâm cỗ lá, sáng sớm đàn ông nam thanh niên người Mường sẽ “hóa kiếp” cho những chú gà, lợn hay trâu bò đã được chọn nhốt vào chuồng từ đêm hôm trước. 
 

Phần tiết sẽ được dùng để đánh tiết canh. Phần thịt, nội tạng sẽ được xẻ ra cho phụ nữ các cô gái người Mường chế biến món ăn. Món ăn phải đầy đủ các bộ phận từ tim, gan, dạ dày, lòng… cho đến các loại thịt: thịt vai, thịt mông, thịt chân giò, thịt mỡ… đến đầu, cổ. Món ăn phải đầy đủ và đa dạng, cùng loại như vậy mới có thể chứng tỏ được sự hài hòa, đầy đặn của mâm cỗ lá. 
 

Khi các món ăn được chế biến xong xuôi, người phụ nữ cô gái người Mường sẽ bày biện vào mâm lá. Lá chuối không chỉ đơn thuần là lá chuối tươi được cắt tinh sương mà còn phải chọn loại lá có tàu dày, mềm, dai và xanh. Cách xếp  cũng tinh tế theo thứ tự. Không giống như người Kinh, thường xếp hỗn hợp, cỗ lá của người Mường từng phần thịt, từng bộ phận nội tạng được xếp khéo léo, đẹp mắt.
 

Khi mâm cỗ lá được bày trí chuẩn bị xong xuôi, được đem đi cúng tế tổ tiên, trời đất để tỏ lòng hiếu kính sau đó mới được thụ lộc thưởng thức.
 

Mâm cỗ lá của người Mường được làm từ những con vật gia đình nuôi nhốt, chăn thả tự nhiên chính vì vậy rất thơm ngon. Khi ăn cỗ lá người Mường thường chấm với muối trắng, thêm trái ớt cay xè và nhúm hạt dổi thơm nồng. Cái thơm ngon của thịt, của lòng mề hòa quyện với thứ gia vị đậm hương núi rừng giúp cho miếng ăn thực sự trở thành một món ngon nhớ lâu. Ăn một lần mà cảm thấy nhớ mãi.
 

Tuy nhiên, theo cảm nhận của nhiều du khách, cỗ lá của người Mường giờ đây có nhiều cải biên khác trước. Món ăn không chỉ đơn thuần là các món luộc mà còn kèm thêm cách chế biến khác, không chỉ có một loại thịt mà có thể có thể xen 2 loại thịt với nhau. Và có nhiều loại rau gia vị ăn kèm giúp mâm cỗ thơm ngon, đẹp mắt hơn. 
 

Cũng giống như người Mông, người Thái ở Tây Bắc, dân tộc Mường là một dân tộc có nhiều nét văn hóa độc đáo, góp phần làm nên bản sắc văn hóa đa dạng của đất nước Việt Nam. Nếu bạn có dịp đến với các bản làng người Mường, hãy thưởng thức một lần món cỗ lá độc đáo này nhé. Chắc chắn rằng, sự cầu kỳ tinh tế trong cách chuẩn bị đến hương vị thơm ngon khi thưởng  thức cỗ lá sẽ còn vương vấn bạn trong rất nhiều năm sau nữa!